Teizm ve Deizm Farki/Iliskisi

[evrensel-insan]

20. y.y. ile gelen kavramin onemi ve abductive ve de analojik temeldeki her turlu anlam ve mana cikariminin ...e gore temel ve hedefine gore; Din felsefesi ve teolojideki her turlu inanc en basta dini uygulama ve teolojik inanc olarak iki ana farka ayrilmaktadir.

Teizm din felsefesi dalindaki pozitifizmi icerirken, yani hem kisinin bir dini olmasini ve dini yonlendirim ve yaptirimlari uygulamasini icerirken; deizm, tamamen dini uygulama ve dini yonlendirim ve yaptirimlardan bagimsiz ve inancsiz bir anlam ve icerik tasimaktadir.

Iste teizm ile deizmi biribirinden farkli kilan bu DINSIZLIK, DINI UYGULAMASI OLMAMA farkidir.

Teizmin deizm ile ortak noktasi ise, teolojik inanctadir. Her ikisinin de bir teolojik pozitif inanci vardir. Yani, IKISIDE DUNYEVI degildir.

Buradaki ana fark, dini temeldeki; teolojik inancin, kisiye dunyevi yukledigi her turlu yonlendirim ve yaptirimin, yerine gore dunya otesinin ve doga ustunun, teolojik inancin kisi uzerindeki her turlu etkisinin onun yasam ve iliskisine mudahelesinin, ya da teolojik inancin herseyi ollayan ve kontrol altinda tutan bir insanoglu beyin yetisine ait ozelliklere sahip olup olmamasina inancin farki vardir.

Deistler genelde ya dinsiz bir teolojik yukumluluk, ya da dinsiz bir teolojik yukumsuzluk tasirlar.

Mesela varolusculuk, mistisizm, tasavvuf ve her turlu inanilan teolojik guce ulasim ile; bu ulasimi gereksiz goren, sadece bir teolojik belirli/belirsiz guc inanci farki; deizm de teolojik inancin oznesini ve ogesini kisiye karsi ustun yonlendirici ve yaptirimli kiladabilir, kilmayadabilir.

Iste bu temelde deizmi dinden bagimsiz bir teolojik inanca tasidigimizda, diger teolojik inancsal bakis acilari; teizme gore degil de; deizme gore bir deger kazanmasi gundeme gelir.

Iste deizme teolojik duzeyde ve inanc temelinde; olumlu bakis teolojik inanc gucunun belirliligidir. Ornek verirsek; panteizm ve hyloteizm.

Bu bakis acisinin belirsizligi ise agnostisizmin bakis acisidir. Buradaki belirsiz bakis acisinin teolojik bir oznel/nesnel guc olabilirligine yakinlik; deist agnostizmi, boyle bir olabilirligin yoklugu ise deist olmayan agnostisizmin bakis acisidir.

Gunumuzde bilnen teolojik durustaki olumsuzlugun kesinligi ise, ya deizmin karsiti ya da tamamen deizm disi bir durusu sergilemektir.

Ateizm semsiyesi altindaki bu bakis acisinin, ana farki deizme karsitlik ya da deizm disilik farkidir.

Yani ya antideizm ya da nondeizm farkidir.

antideizm temelde deistik bir mucadele icermekte birlesirken; nondeizm de, kendi bunyesinde teolojik bir oznel/nesnel guc ve oge disiligin hangi temelde ortaya konmasi olarak cesitlilik kazanir.

Buradaki diger bir fark ta; teolojik olarak deist, antideist ve nondeist durustaki; kisisellik ile toplumsallik farkidir.

Toplumsallik farki her turlu karsi mucadele ve mudaheleyi icerirken; kisisel durus, sadece kendi durusunu dile getirmek ile sinirlidir. Kisaca hak ve ozgurlukler olarak konuya bakmakta ve burada ya kisisel pasif, ya da kisisel aktif bir durus sergilemektedir.

Buradaki din felsefesi temelli her turlu duzen sistem temelli dini uygulama zorlamasina baskisina ve mudahelesine yonelik dinsiz ve dindisi temelli hak ve ozgurluklerin saglanmasi mucadelesinde; deizmin her cesidi, antideizm ve non deizm ile ortak mucadele verir.

Sonucta deist bilinc duzeyindeki bir beyin, aslinda teolojik inanc durusunun TOPLUMSAL DEGIL DE, KISISEL BIR DURUS OLDUGUNUN FARKINDA VE BILINCINDE OLMASI GEREKIR.

Bu da kisaca sadece kisiyi ilgilendiren bir teolojik durustur.

Sorun teolojinin duzen/sistem temelli toplumsal yonlendirim ve yaptirimindaki din uygulama temelli zorlamasi, baskisi ve mudahelesindedir. Iste tum deizm cesitlerinin kendi hak ve ozgurlukleri adina bu toplumsal baskiya karsi vermeleri gereken mucadele soz konusudur. Bu mucadele de teizmin degerlerine karsi degil; teizmin toplumsal baskisina karsidir.

Cunku bu baski insan haklarinin evrensel hukukunda hak ve ozgurluk ihlalidir. Her teokratik ve otokratik duzen sistem insan haklarini ihlal etmektedir.

 

Iste teizmin dini temeldeki tabani bir inanc degil; bir uygulama ve yonlendirim/yaptirimdir. Kisaca bir kisi ya bu uygulamadaki yonlendirim/yaptirimlara yasam ve iliskisinde yon verir ya da vermez.

Dolayisi ile ozel bir dini ve teolojik oznesi olan bir teist te MONOTEISTTIR ve onun icin diger din uygulamalari ve dine ozel teolojik oznelere yanasim DEISTIK YANI OLUMSUZDUR.

Demekki HER BIR DINI OLAN MONOTEIST GENELDE DIGER DINLERE KARSI VE ONLARIN TEOLOJIK OZNELERINE KARSI DA DEISTIK BIR BAKIS ACISI GOSTERIR.

Iste bu bir teistin kendi uygulama ve teolojikinanc IC CELISKISIDIR. Cunku o da din ve o dine bagli teolojik ozne temelinde diger dinler ve onlarin teolojik oznelerine olumsuz bakar.

Yani BIR TEIST OZELDE TEIST, GENELDE DE DEISTTIR.

Iste "nonreligious/no religion" bu temelde deizmin ve her turlu teolojik durustaki olumlu/olumsuz bakis acisinin "benim bir dinim yok. Ben dini uygulamalardaki yonlendirim/yaptirimlardan kendimi muaf tutuyorum ve buna yasam ve iliskimde gerek/luzum duymuyorum ve onem vermiyorum" demektir.

Zaten boyle bir algi biligi bilinc ve farkindaligin bilisselligi; dini uygulamalarin yonlendirim/yaptirimlarini da tartismaz. SADECE BUNLARI UYGULAMAYAN BIR KISI OLARAK, HAK VE OZGURLUGUNU TALEP EDER. Zaten bu onun insan hakkidir.

Bu temelde ozel bir din felsefesi olan islam uygulamalarini ele alirsak, bir herhangibir dini olmayanin ve dine yasam ve iliskisinde yer vermeyenin; bu ozel dinin getirdiklerini tartismasi da mantiksal degildir. Cunku bilir ki dini uygulama da ayni dinsiz olma gibi kisinin hak ve ozgurlugudur.

Yine ayni temelde bu ozel din felsefesi olan islamin teolojik oznel gucu olan Allah'in da tartismasi bu temeldse mantiksal degildir.

Cunku deist durusun her turluolumlu ve olumsuz durusu ozel bir din felsefesinin teolojik oznesini degil; her turlu din ya da dinsiz felsefenin teolojik oznelerini genelde tartisir. Cunku bu konudaki bilinc ve algi ozel bir teolojik ozne de degil, her turlu teolojik ozne inanci temelindedir.

Buradaki bilimsellik te iki yonludur. Teizm temelli dini uygulamalarin ve yonlendirim/yaptirimlarin toplum uzerindeki ve kisi uzerindeki sosyo-psikolojik etkisi ve bunun sorunu; deizm temelli bir teolojik olumlu/olumsuz bakis acilarinin bilimsel olmadigi ve bilissel olarak ta kisi ve toplum uzeriundeki sosyo-psikolojik etkisinin sorunlari.

Buradaki sorunlar da din felsefelerinin ve teolojik olumlu/olumsuz duruslarin zihinsel ve davranissal insanligin yasam ve iliski duzen ve sistemindeki sosyo-psikolojik etkisi ve kisinin ve de toplumun her turlu nitelik gelisiminde nasil ve neden birer engel oldugunun ortaya konulmasidir.

Iste bu da toplumsal egitim ogretim yetistirim ile ve birey yetistiriminin bilimsel bilissel ve bilgiselligi ile serbest dusunen beyinler yetistirerek saglanir.