Netice/Mana Cikarma-Cikarsama Mantigi Sorgulamasi

[evrensel-insan]

Mantik olarak ucturlu mantiksal reasoning, nedenselleme/sorgulama vardir. Bu uc turlu nedenselleme/sorgulama, precondition-onsart, conclusion-sonuc ve rule-kural uzerinedir.

Deduction-Cikarim eski adiyla tumdengelimde; sonuctan yola cikilir. Kural ve onun on sartindan sonuca varilir.

Ornek-"Yagmur yagdiginda, cimenler islanir. Bugun yagmur yagdi, o yuzden de cimenler islak"

Induction-genelleme eski adiyla tume varim da; kuraldan yola cikilir, kuralda, sonucun cesitli denemelerinden sonra, onsarti takip eder.

Ornek-" "Herseferinde yagmur yagdiginda, cimen islanmisti. Boylece eger yarin da yagmur yagarsa, cimen islanacak"

Abduction- Uzaklasma, disacekim.Onsarttan yola cikilir. Sonuc ve kural kullanilarak, onsart desteklenir, bu da sonucu aciklayabilir.

Ornek- " Yagmur yagarsa, cimen islanir. Cimen islak, o halde yagmur yagmis olabilir."

Mesela burada bir ornek olarak ve determinizmi ortadan kaldirma adina; cikarilan sonuc "dun yagmur yagmis olabilir" in yanin da; "Birisinin cimenleri sulamis olabilecegi" dir de.

Goruldugu gibi determinizm tek bir cikarim yaparken, abductive reasoning farkli cikarimlara imza atabilir.

Abductive reasoning-Tumevarim ya da tumdengelim yolu ile; mantiksal anlam, netice, mana v.s. cikarimidir. Bu cikarimda, mantiksal olma yani olabilirlik olasaliginin bulunmasi gerekir.

Ornek- Cimenlerin islakligi, eger dun yagmur yagdi ise, sasirtici degildir. O zaman buradan cikan netice, mana, anlam, v.s. dun aksanm yagmur yagmis olma olasiliginin mantik dahilinde oldugudur. Burada bir determinasyon aranmamalidir. Yani cikarilan sonuc, anlam, mana v.s. farkli olabilir. Onemli olan mantiksal olabilme olasiliginin bulunmasidir.

Bu tip bakis acisi pragmatisizmin temelini atan, Charles Sanders Pierce'a aittir.

Anlami, yararciliktir. Yani cikarilan sonucun determine olmasindan ziyade, cikaran acisindan yararci olmasi.

Genelde ekonomik aciklamalarda ve politika da kullanilir. Detektiflerin de, teshisci ve tanima yonelenlerinde kullandigi nedensellemedir.

Bir yerde ortada determine bir sonuc yoktur, yararci bir sonuc vardir. O yuzden de yararci olarak farkli anlamlar, sonuclar v.s. cikarilabilir.

Bu kullanim bilhassa 20. yuzyilin ortasindan bu yana dilde uygulanmakta ve klasik determine tanimlarin, tariflerin, anlamlarin; kisinin kendi bakis acisi temelinde cesitlendigini gostermektedir.

Ben bu mantigi cok kullanirim. Yalniz kullanim icin bir ...e gore secilmesi gerekir. Yani bir yararcilik. Benim ....e gorem de insanoglu temeli ve numenal insanlik uzerinedir.

Iste dogal zihniyet onsarti, serbest dusunce, qua felsefesi ve yapilandirmaci epistemoloji kurali evrensel-insan zihniyeti anlami, sonucu ve cikarimidir.

Bu cikarim sonucu da, kavramlarin anlami, manasi, icerigi ....e goresi insanoglu temeli olma ve insanoglunun numenal yeti insanligi kazanma yarari adina da degisime ugramistir.         

[evrensel-insan]

Mantikta Analoji

"Netice/mana cikarsama mantigi" basliginda aciklanan diger uc cesit mantik sorgulamasindan farkli. Yukaridaki uclu mantik sorgulamasinda, en azindan bir onsart sonucu genel; analoji de ise iki ozel arasi iliskiden mana cikarma, sonuc cikarma, anlam cikarma var. Analoji bilissel bir yontem ve bu yontemde enfarmasyon ve anlam cikarimi; kaynak olan ozneden hedef alinan ozneye yonelik bir cikarsama. Iki ozel arasindaki (kaynak ve hedef) cikarsama (mana, anlam, sonuc v.s.) ve tartisma.

Analogi, yunanca bir kavram. Oran, oranti, pay, miktar, simetri, nicelik, uyum, ayarlama v.s. anlamina geliyor.

Analoji, problem cozmede, karar vermede, algida, gozlemde, hafizada, yaratilicikta, his ve duyguda, aciklamada ve karsilikli iletisimde kullaniliyor. Linquistik yani dil bilimine bagli bir kullanim.

Analogic dilde her turlu yuz ve vucut dili kullanilabiliyor. Kisaca dili ifade etmek.

Bilissel bilimin de temel konusu.

Benim bir kisiyi yanlis anlamama adina, onun dile getirdigini onun verdigi sekilde algilamak adina, yaptigim soru sorma ve dile getirdigi bir cumleyi, kelimeyi aciklamaya yonlendirimim analogiktir.

Cunku 20. yuzyildan itibaren bilhassa abductive reasoning kullanima acildigindan bu yana analoji o eski klasik anlam ve tanim sabitligi algisini ortadan kaldirmistir. Cunku herkes kendi duzeyince bir kavrami aciklarken, kendi duzey anlam ve icerigini verebilir.

20. yuzyil oncesi ise bu konuda sorun vardi. Cunku kisiler iletisime kavram ile degil; ifade ile iliskiye geciyordu. Toplumumuzda bu aliskanlik hala gecerli.

Bir ornek verirsek, mesela namus kavramini kimse aciklamadan sadece ifadeye yonelir. Burada herkesin herkesten kendi algiladigi namus kavraminin aynisini beklentisi vardir.

Dolayisiyle farkli namus kavram icerigi yukleyenler, namustan farkli anlam ve icerigi cikarirlar.

Buradaki bir sorun da, niyet okuma sorunudur. Yani onyargi ve pesin hukum. Diyelim ki bir kisinin bir konuda baska biri tarafindan algisi namussuz. Iste bu temelde kisi kendince ne kadar namusu aciklasa da, karsi tarafin onyargisi ve pesin hukumu devrede. Boylece karsiliklianlayis yerini karsilikli itham, suclama v.s. ye donusuyor.

Maalesef toplumumuzun her kesimi bu konuda cagdas bir duzeyde degil. O yuzden ne mana cikarmadaki mantik cesitleri, ne de her bir beyin duzeyinin her bir kavrama verdigi anlam ve icerik farki algilanamiyor.

O yuzden de hem cagdas duzeyde iletisim kurulamiyor, hem de herkes kendi duzeyi anlam ve icerigi her kavramda herkesten kendi bildigi gibi bekliyor.

O yuzden karsilikli iletisimde onyargi, pesin hukum ve herkesin klasik her kavrama verdigi anlam ayniligi algisini ortadan kaldirmak ve iletisimde karsi tarafi algilamak adina onu analojiye yonlendirmek gerekiyor.

Boylece yanlis algi ve pesin hukum ve onyargi yerini; kisinin o anki iletisimindeki vermek istedigini algilamaya donusuyor.

Karsilikliolarak bunun basarilmasi da, saglikli bir bilgi vedusunce alis verisini getiriyor.

Yeterki niyet karsidakini kendini ortaya koydugu ve verdigi gibi algilamak ve verildigi gibi algilanmak olsun.

Iste bu acidan analoji her turlu sesli ya da vucutsal dil kullaniminda cagdaslik ve karsilikli iletisim saglikliligidir.