Felsefede Etik / Ahlak ( Ethics-Moral) Nedir?

[evrenselbirey]

Etik, "İyi"  “dogru” ve “yanlis” gibi kavramlarla ilgilenen ve nasil yasamamız gerektigini sorgulayan felsefenin dalidir. Peki ama felsefe nedir?

 

 

Felsefe; olgulara ve dokunulmayana dokunmaya baslayan merakli bir cocuktur; bilgelik ve gercegi arayarak, bu olgular uzerine rasyonel arastirma surduren; ve bu sorgulamalar isiginda tutkulu ve entelektuel butunluk icinde yasayan bir yasamla sonuclanir.

Sokrates'in unlu "sorgulanmamis hayat yasamaya degmez" sozunu mottosu olarak alan felsefe, hayatin hicbir yonunu sorgulamadan birakmaz. Acik, elestirel, kapsamli bir gerceklik anlayisini amaclar.

Felsefenin ana karakteristik ozelligi rasyonel bir argumana sahip olmasidir. Filozoflar kavramlari acikliga kavusturur, onermeleri ve inanclari analiz edip test eder, ancak onlarin asil gorevi argumanlari analiz edip insa etmektir.

Felsefi akil yurutme, bilimsel, bilissel, bilgisel, mantiksal akil yurutme ile yakindan iliskilidir, cunku hem hipotezler kurar hem de gercege yaklasma umuduyla bu hipotezleri test etmek icin kanit arar.

Bununla birlikte, bilimsel deneyler laboratuvarlarda yapilir ve nesnel veya empirik olarak dogrulanabilir sonuclarin kaydedildigi kendi prosedurleri vardir.

Filozofun laboratuvari FIKIRLERIN ALANI dir.

Yaratıci dusunce deneylerinin gerceklestigi yer zihindir.

Felsefe, fikirlerin yazildigi ve incelendigi çalisma odasinda gerceklesir. Ayni zamanda, felsefe; tez, karsi ornek ve karsi tezin ele alindigi, daimi sorular hakkinda konusma veya tartismanin ortaya ciktigi her yerde gerceklesir.

Felsefe icinde etigin incelenirken kendi alt bolumleri oldugu da aiklda tutulmalidir. Ayrica, etigi bu alanlara bolmek zor istir.

Oncelikle ahlak/ etik ile ilgili olarak ahlaki/ etiksel vehaut ingilizcede kullanimiyla moral/ ethics yada morality /ethicality kavramlarini anlamamiz gerekir. 

Belki de bir kacimizin bildigi gibi, cogu zaman bu iki kavram birbirinin yerine kullanilir. Ben, yine de kisaca aciklayacagim. 

Her iki terim de moral/ ethics "gelenek" kavramiyla iliskili olup, moral; eski Yunanca "mores" kelimesinden, etik ise Latince kokenli olup, "etnos" kelimesinden gelir. Turkce kullaniminda moral/ahlak, ethics ise bildigim kadariyla oldugu gibi/etik kullanilir. 

Simdi de ana hatlariyla alt bolum, icerik ve anlamini aciklayacagim. Bunu yaparken kavramlarin ingilizcesini de yazacagim ki, ilgilenen ve arastirmak isteyenler icin anahtar kelime gorevi gorsun. Bu sekilde neden hem Turkcesini hem de ingilizcesini yazdigimi anlayabilirsiniz.

Felsefenin etik analini temel olarak 3'e ayirabiliriz. 

1)Betimleyici ahlak / descriptive morality

2)Ahlak felsefesi / moral philosophy ( biz buna ethical theory de diyebiliriz)

3)Uygulamali etik / applied ethics

Ilk olarak betimleyici ahlak alani; insanlarin inanislarina, geleneklerine, ilkelerine ve uygulamalarina atifta bulunarak bu alani sorgular. Sosyologlar ozellikle dunya çapindaki sosyal gruplarin somut ahlaki uygulamalarina yogunlasirlar ve onları kulturel “olgular” olarak gorurler, tıpkı o ulkelerdeki insanlarin ne yedigi veya nasil giyindigi hakkindaki olgular gibi.

Ikincisi yani ahlak felsefesi ise — etik teori seklinde ifade edilir, ahlaki kavramlari anlamak icin sistematik cabayi ifade eder. “Dogru”, “yanlis”vs gibi temel etik kavramlari analiz eder. Tanri, insan akli, rasyonel dusunce veya mutlu olma arzusu gibi olası ahlaki yükümlülükleri arastirir. Bireyler ve gruplar ici, insanliga hizmet edebilecek dogru davranıs ilkelerini olusturmaya calisir.

Ucuncusunde ise , uygulamali etik; tartismali ahlaki degerlerle ilgilenir. Kurtaj, evlilik oncesi seks, olum cezasi, otenazi ve sivil itaatsizlik gibi.

 

Konuya daha sonra devam edecegim.

Sizin katkilariniz olursa elbette daha iyi olur.

 

 

[evrenselbirey]

Etik ile hukuk arasinda dogrudan yada dolayli bir iliskiden bahsedilebilir mi? Evet, etik ve hukuk da birbiri ile interaktif bir iliski icindedir. Fakat bazn bu iki kavram birbiriyle karistirilmaktadir. Tipki etikte oldugu gibi hukukda da toplum refahini saglamak, cikar catismalarini cozmek, ve sosyal uyumu tesvik etmek icin pek cok yasa yapilmaktadir. 

Ancak etik, bazi yasalarin yasal oluslariyla birlikte etik olmayan uygulamalari tesvik edebilir yada etik disi kararlar alabilir. Ornegin yasalar kolelige, es istismarina, irk ayrimciligina veya cinsel ayrimcilga izin verebilir, ancak bunlar etik disi uygulamalardir. Katolik veya kurtaj karsiti bir kokten dinci hristiyan, kurtaja izin veren yasalarin ahlaksız olduguna inanabilir.

Bazi musluman toplumlarinda cocuk yastaki kizlarin yasli erkeklerce evlenemlerinin yasal olarak onu acilabilir. Fakat biliyoruz ki, bu uygulamalar da etik disidir. 

Hatta escinsellerin oldurulmelerini, onlara iskence yapilmasi gerektigini, siyahilerin kole olarak alinip satilmalarini dahi talep eden gruplar olabilir ve devlet eliyle bu gruplar desteklenebilir. Fakat bunlar yasal olsa bile etik davranis degildir.

Ayrica, ahlakin bazi yonleri kanun kapsaminda degildir. Ornegin, yalan soylemenin genellikle ahlak dısı oldugu genel olarak kabul edilse de, yalan yere yemin etme veya gelir vergisi beyannamelerinde tahrifat gibi ozel kosullar dısında, buna karsı genel bir yasa yoktur. 

Hukuk ve ahlak arasinda onemli bir fark daha vardir. 1351'de İngiltere Kralı Edward, ihanete karşi bir yasa çıkarmistir ve bu yasaya gore, krala yonelik cinayet islemeyi dusunmek dahi suc haline getirildi.

Ama ne yazik ki, yasanin uygulanabilirligi yoktu, cunku hicbir mahkeme beyindeki dusunceleri nesnel olarak arastiramaz ve zihnin niyetlerini kesfedemez. Fiil islendikten sonra fiilin hukuki niteligi onemlidir.

Ancak, kotu niyetli oldugu varsayilan kisilere yonelik onleyici cezalar yasa disidir. Kotu niyetler tek basına yasadısı olsaydı, hepimiz hapse girmeyi hak etmez miydik? Kisi baskalarinin niyetini tespit edebilse bile, ceza ne zaman uygulanmalidir?

Dolayisiyla etik hukuk ile iliskili bir alan olsa da, hukuktan farkli bir anlamda degerlendirilmelidir. 

En nihayetinde etik, bir seyi neden yapip, neden yapmamamiz gerektigini sorgulamamizi saglar. 

Iste bu sorgulama felsefenin isidir.