Sosyalistlerin yüzleşmesi gereken konular - 3

Uretim araclarinin mulkiyetini degistirince mesele kapanmiyor, yeni basliyor.

Serbest pazar ekonomisinde 'fiyat' piyasa icinde kendiliginden olusur (arz-talep dengesi sonucu). Bir nevi otomatik pilota baglanmistir. Sosyalist ulkelerde ise bu is merkezi plan ile yapilmaya calisildi. Fakat islemedi ve islemez de.

Yilda kac ayakkabi uretilmesi gerektigini, bunlarin kac tanesini ulkedeki hangi ayakkabi ureticisine urettirecegini her yil toplanip masa basinda mi kararlastiracaksin?

Bu derece karmasik bir ekonomik sistem bu sekilde idare edilebilir mi? Nitekim edilemedi.

Ayakkabi orneginde mesela, diyelim ki ulkede 1000 tane ayakkabi ureticisi atolye/fabrika var. Yillik ayakkabi ihtiacinin kac tane olacagini diyelim ki bir sekilde tespit ettin (ki dogru bir sekilde tespit edilmesine olanak yok), ondan sonra bu ayakkabi ureticilerinin uretim kapasitelerine ait elinde olan bilgiye dayanarak hepsi icin yillik bir kota belirledin. Ornegin bu ureticilerden, A ureticisi 100,000 tane uretecek o yil, B ureticisi 50,000 tane uretecek, vs.

Sonra bunlari urettirdin ve bir sekilde tuketiciye ulastirdin diyelim. Ne olacak biliyor musunuz bu senaryoda? Birincisi, zaten ihtiyac dogru tespit edilemeyecek, ikincisi, ureticiler kar amaci gutmediginden, sadece kotalarini doldurmaya baktigindan, kaliteye onem vermeyecek (nitekim rus mallari kalitesiz olurdu genellikle, rusyada yapilan ampullerden satin alirdik, ucuz olurlardi ama hemen yanarlardi). Ustune ustluk, koca ulkeye bunu dagitacaksin ama dogru durust dagitamayacaksin. Bazi yerlerde insanlar magazalarda ayakkabi bulamazken, bazi yerlerde raflarda ayakkabilar curuyecek.

Nitekim bunlarin hepsi oldu o ulkelerde.

Kapitalist sistemde kar gudusu ve is piyasasinda kalma isteginin verdigi motivasyon, hem uretim kalitesini arttiriyor, hem arz talep dengesini saglayip urunun degerini belirliyor, hem de ureticinin elinde urun kalip kalmamasi sadece o ureticiyi ilgilendiren bir sorun oluyor, ayrica yokluk gibi bir problemle karsilasilmiyor. (Cunku rekabet yuzunden, birbirine rakip is adamlari, bir bosluk bulduklarinda hemen o bolgedeki pazara girmek istiyorlar). Yani asagi yukari her sey otomatik pilota baglanmis bir sekilde isliyor.

Kar gudusu ve iflas etme korkusu iyi birer motivasyon araci midir? 'Iyi'den ne kastedildigine bagli. Motivasyon araci olarak gayet basarililar. Ama bu isin keske baska bir yolu olsaydi dedirtmiyorlar mi insana, elbette dedirtiyorlar.

Fakat bu isin yolu her ne olursa olsun, yolu devletin bu ise el atmasi degil. Devletin islettigi hersey agir aksak yurur, curumusluk, kokusmusluk ve yozlasmislik icindedir genellikle.

Yasadigim ulkede (ABD), ozel sirketlerden aldiginiz her turlu hizmet yuksek kalitedir, hizlidir ve tatminkardir. Ne zaman ki devlet tarafindan verilen bir hizmet ile karsi karsiyasiniz, o zaman yavaslik, burokrasi, dusuk kalite, karisiklik, yozlasmislik, vs gibi sorunlarla karsilasirsiniz.

Bu duruma kendi ulkemizde de asinaligimiz var, degil mi? Bu hemen hemen her zaman boyle. Devletin islettigi isletmeler zarar ediyor, iyi yonetilmiyor, yavas isliyor, gereginden fazla eleman calisriyor ama yeterli is cikaramiyor, vs. Bunlari hepimiz bilir, gozlemleriz degil mi?

Serbest piyasa ekonomisinde otomatik pilota baglanmis mekanizmalar, sosyalizmde 'manuel' calisiyor.

Daha once de soyledim. Hep kapitalizmi yikmaya odaklaniyor, isin o kadariyla ilgileniyor sosyalistler. Ya sonrasi ne olacak?

Asil mesele sonrasinda. Hala ellerinde dogru durust isleyecek bir sosyalist ekonomi fikri yok. Simdiye kadar konustugum tum sosyalistlerden tek duydugum kapitalist sistemin ne kadar kotu oldugu ve neden yikilip degistirilmesi gerektigi idi. Hicbiri bana yerine konulacak sistemin nasil isleyecegine dair ayrintilari tatminkar bir bicimde anlatamadi.

Tek soylenen uretim araclarini kamulastirmak. Tamam, umut vaadeden bir prensip yakalanmis orada. Ama onunla bitmiyor ki. Iste ugrasilmasi gereken ayrintilarin bir kismindan cok kisa olarak bahsettim yukarida. Olay bundan cok daha karmasik, cok daha cetrefilli. Ayrica, denenen ornekler de basarili olmadi. Kendi halklarina illallah dedirttirdi bu uygulamalar.

Bir piyasa sosyalizmi gerekiyor belki de. Yani fiyatlarin ve uretimin arz talep dengesine gore belirlendigi, fakat pek cok baska acidan sosyalizmin mentalitesini, yontemlerini ve amaclarini benimsemis bir sistem.

Bazi piyasa sosyalistleri var bildigim kadariyla. Fikirlerini pek incelemedim. Firsat buldugumda bu tur fikirleri incelemek istiyorum. Sanki bu tur birsey gerekiyor cunku.